برنامه‌ای برای دیده شدن ناشنیده‌ها/ آواز ایرانی را جدی بگیریم

تعریف جایگاه آواز در فرهنگ ایرانی و گرایش خوانندگان متشخص به آوازهای غیرضربی از جمله مباحثی بود که در اولین ویژه برنامه «شب آواز ایرانی» مرکز موسیقی حوزه هنری مطرح شد.

به گزارش خبرنگار مهر، علی شیرازی مبدع برگزاری ویژه برنامه «شب آواز ایرانی» در ابتدای مراسمی که به همین مناسبت شنبه بعد از ظهر بیست‌وسوم خرداد ماه در تالار سوره حوزه هنری به همت مرکز موسیقی این نهاد برگزار شد، در تشریح این ویژه برنامه موسیقایی توضیح داد: امیدواریم بتوانیم با برپایی یک سلسله برنامه های غنی در حوزه موسیقی و آواز، فضایی را ایجاد کنیم تا بتواند در حوزه موسیقی ایرانی به ویژه آواز کمک قابل توجهی کند و در این راه پیشنهاد شما بهترین کمک برای ادامه مسیر ما است.

 

برنامه ای برای دیده شدن ناشنیده ها

 

وی افزود: ما برای این برنامه چند هدف را طراحی کردیم که یکی از این اهداف معرفی چهره های جوان و مستعد موسیقی ایرانی در حوزه آواز و دیگری ایجاد یک بستر مناسب برای چهره های میانسالی است که تاکنون در عرصه آواز کمتر کار کرده اند، اما تعداد بسیاری از آنها از بزرگان و اساتید هستند.

 

شیرازی بیان کرد: امیدواریم طبق برنامه ریزی هایی که انجام گرفته، این ویژه برنامه ها بعد از ماه مبارک رمضان شکل ثابت خود را بگیرد و در آخرین شنبه هر ماه میزبان هنرمندان و علاقمندان به آواز ایرانی باشد.

 

موسیقی آوازی در غرب هم اهمیت بیشتری دارد

 

ساسان فاطمی، مدرس و پژوهشگر حوزه موسیقی نیز در این ویژه برنامه با اشاره به موضوع «جایگاه آواز در فرهنگ ایرانی» گفت: در مورد جایگاه آواز در فرهنگ ایرانی می توانم مطالب خود را از گذشته های دور شروع کنم. البته چنین نگاهی در یک سخنرانی خیلی ضرورت ندارد بلکه مهم این است که در فرهنگ آواز و موسیقی ایرانی، «موسیقی آوازی» نسبت به «موسیقی سازی» اولویت داشته است. حتی هنوز هم در غرب موسیقی آوازی اهمیت بیشتری دارد و ما می بینیم که هنر اپرا از قرن هفدهم و هجدهم اهمیت بیشتری یافته است.

 

وی افزود: در فرهنگ ایرانی، موسیقی آوازی از زمان فارابی دسته بندی می شود اما آنچه مهم است اینکه موسیقی آوازی از نظر فارابی کاملترین موسیقی است. در عین حال باید توجه داشت که موسیقی آوازی به دو نوع متمایز تقسیم می شود که نوع اول با «ریتم و متر آزاد» است و در واقع «ضربی» نیست و نوع دوم «آوازهای ضربی» هستند که تصانیف در آن قرار دارند. در فرهنگ ما این تمایزگذاری رواج داشته که موسیقی آوازی به شکل آزاد و ریتم آزاد سنگین تر از موسیقی ضربی تلقی می شود و خواننده این موسیقی تشخص بیشتری نسبت به تصنیف خوان ها دارد.

 

موسیقی مردم پسند جایگزین موسیقی آوازی شده است

 

این مولف موسیقی بیان کرد: متاسفانه موسیقی مردم پسند ضربی امروزه جایگزین موسیقی آوازی با وزن آزاد شده است در حالی که ما باید به این نکته واقف باشیم که موسیقی آوازی و خواننده آن باید از تکنیک بالایی برخوردار باشد که همین تکنیک بالا منجر به مشکل تر شدن اجرا می شود. شنونده این نوع موسیقی اگر ظرافت های آن را دریافت کند، به طور حتم مخاطب خاص آن موسیقی نسبت به موسیقی ترانه و تصنیف می شود. این مساله و تمایزگذاری با آواز وزن آزاد و آواز موزون فقط شامل موسیقی شهری ما نمی شود بلکه موسیقی نواحی ما نیز دارای چنین تمایزگذاری است.

 

شب آواز ایرانی

 

فاطمی در ادامه صحبت های خود گفت: تمام مناطق ما به ویژه مناطق فارسی زبان، بخش رپرتوآر کار و موسیقی که غیرضربی است، بخش جدی تر محسوب می شود به این شکل که از نظر جایگاه فرهنگی - اجتماعی در این نوع موسیقی سالخوردگان و پیشکسوتان به این آوازهای سنگین گرایش بیشتری دارند، اما باید ببینیم که این مساله جدی بودن یا غیرجدی بودن آوازها که آنها را می بینیم و می شنویم چه ویژگی هایی دارد؟ که باید گفت آوازهای غیرضربی از «موسیقیت» کمتری برخوردار هستند و به شاعران اهمیت بیشتری می‌دهند یعنی در این نوع موسیقی «شعریت» به «موسیقیت» ترجیح داده می شود.

 

موسیقی آوازی کمتر مورد اعتراض افراد مذهبی است

 

این مدرس موسیقی تصریح کرد: به خاطر پائین بودن «موسیقیت» آوازهای غیر ضربی، این نوع موسیقی کمتر مورد اعتراض جامعه ای قرار گرفته که گرایش مذهبی بیشتری دارند در واقع وقتی آواز موزون نیست و با ساز ضربی همراه نمی شود آن مسئله موسیقی بودن که مشمول احکام فقهی است نیز کمتر است. یعنی کسانی که این نوع آوازها را می خوانند کمتر مورد شماتت قرار می گیرند چون این نوع موسیقی برای تعریف موسیقی نیست و «موسیقیت» ماجرا چندان در چشم نیست.

 

وی  ادامه داد: معمولا خوانندگان مختلفی که به این فضا تمایل دارند از این راه برای امرار معاش استفاده نمی کنند و این به خودی خود به هنرمند این حوزه موسیقایی تشخص می دهد و وجهه تخصصی و حرفه ای ماجرا را بالاتر می برد. به هر ترتیب «شعریت» این موسیقی بیشتر است چرا که یکی محمل های حفظ ادبیات کلاسیک ما از گذشته تا به امروز همین آواز بوده است. بنابراین  همین موضوع نشان می دهد که این نوع آواز از نظر مولفه ادبی اهمیت بسیار بالا دارد.

 

فاطمی بیان کرد: در حقیقت آواز با وزن آزاد یک نوع شعرخوانی پرطمطراق و ملحون است که شاعر به نوعی شعر خود را در پشت تریبون دکلمه نمی کند بلکه با آواز به آن ترنمی گیراتر می دهد. این نوع آوازی که وجود دارد قرائت شعر به شکل ملحون است در واقع آواز با وزن آزاد تشخص خود را از وابستگی اش به شعر می گیرد و شعر را با استفاده ملودی به مخاطب ارائه می دهد.

 

ساسان فاطمی

 

اگر ردیف آوازی اسماعیل مهرتاش تولید نمی شد...

 

داوود فیاضی از خوانندگان و هنرمندان پیرو مکتب موسیقایی اسماعیل مهرتاش نیز در این مراسم ضمن قرائت نوشته ای پیرامون ردیف آواز زنده یاد اسماعیل مهرتاش گفت: هر آنچه به نام اسماعیل مهرتاش بود رفته رفته در معرض فراموشی قرار می گرفت و ما اگر ردیف آوازی این هنرمند شریف تئاتر و موسیقی را منتشر نمی کردیم شرمنده روح آن مرحوم می شدیم. این ردیف از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است که نیازمند برپایی کارگاه های متعدد آموزشی پیرامون آن است و من امیدوارم که برگزاری چنین فضایی به زودی میسر شود.

 

وی افزود: استاد مهرتاش فقط یک استاد نیست او یک نواساز، نوازنده، شعرشناس، نمایشنامه نویش، مسلط به فنون تئاتری و تاریخدان ادب و مفاخر ایرانی است. این مرد بزرگ در طول حیات خود نه تنها توقع مادی و دیناری از دولت وقت نخواست بلکه خود بنیادی را بنا نهاد که در آن موسیقی، تئاتر و شعر تدریس می شد. او هیچگاه در آثاری که روی صحنه تئاتر اجرا می کرد و یا موسیقی را برای مخاطب خلق می کرد نام خود را به تنهایی نمی آورد و به عنوان کردن نام «جامعه باربد» اکتفا می کرد.

 

این خواننده در بخش پایانی صحبت های خود تصریح کرد: ردیف به جا مانده از استاد مهرتاش از چند جهت ممتاز است اول اینکه یک ردیف آوازی محتوا محور و نه فرم گرا است و دوم اینکه دارای معانی زیادی است که فقط برای تربیت ذهن نیست و یک ردیف چشمگیر موسیقایی است که باید به آن توجه بیشتری کرد.

 

اجرای یک قطعه موسیقایی به خوانندگی اشکان کمانگری و سنتور نوازی حسین حراج زاده، اجرای چند قطعه موسیقایی با نوازندگی سنتور امید داورزنی، نوازندگی تنبک حمید داورزنی و خوانندگی رضا رضایی پور، اجرای چند قطعه موسیقایی به خوانندگی داوود فیاضی  و نوازندگی تار بهاره فیاضی و همچنین پخش یک نماهنگ تصویری در پاسداشت جلال تاج اصفهانی خواننده و مدرس صاحب نام موسیقی ایرانی از بخش های دیگر اولین ویژه برنامه «شب آواز ایرانی» بود که شنبه شب توسط مرکز موسیقی و مرکز محافل و جشنواره های حوزه هنری در تالار سوره برگزار شد.